کۆمیسیۆنی هەڵبژاردنەکانی ئەڵمانیا ڕۆژی دووشەممە ئەنجامە سەرەتاییە فەرمییەکانی هەڵبژاردنی گشتیی ڕاگەیاند.
بەو پێیەش هاوپەیمانی یەکێتیی دیموکراتی کرستیانی و یەکێتی کۆمەڵایەتی کرستیانی لە هەڵبژاردنی گشتیدا بە ڕێژەی 28.6%ی دەنگەکانیان بەدەستهێنا و لە پلەی یەکەمدان.
پارتی ڕاستڕەوی توندڕەوی ئەڵتەرناتیڤ بۆ ئەڵمانیا (AfD) پشکی دەنگەکانی بە بەراورد بە هەڵبژاردنی پێشوو بە ڕێژەی 10.4% زیاد کردووە و بە ڕێژەی 20.8% لە پلەی دووەمدایە.
پارتی سۆسیال دیموکرات ڕێژەی 16.4%ی دەنگەکانی بەدەستهێناوە لە پلەی سێیەمدایە و پارتی سەوزیش بە ڕێژەی 11.6% لە پلەی چوارەمدایە.
پارتی چەپ 3.9% دەنگەکانی زیاد کرد و 8.8%ی دەنگەکانی بەدەستهێنا.
پارتی دیموکراتی ئازاد کە لە حکومەت کشایەوە و بووە هۆی هەڵبژاردنی پێشوەختە، بە ڕێژەی 4.3%ی دەنگەکانی بەدەستهێنا و بۆ ژێر ئاستی 5% دابەزی.
پارتی "هاوپەیمانی سەحرا واگنکنێخت - بۆ لێکتێگەیشتن و دادپەروەری" (BSW) کە بۆ یەکەمجار بەشداریی لە هەڵبژاردنە گشتییەکاندا کرد، لەسەدا 4.9ی دەنگەکانی بەدەستهێنا.
بۆ پێکهێنانی حکومەت، لانی کەم 316 پەرلەمانتار پێویستە، بۆیە بەپێی ئەم ئەنجامانە هیچ لایەنێک ناتوانێت بۆ خۆی بێتە سەر دەسەڵات.
شرۆڤەکاران دەڵێن لەم دۆخەدا بەهێزترین ئەگەر بریتییە لە پێکهێنانی حکومەتێکی هاوپەیمانی لە نێوان CDU/CSU و SPD کە بە گشتی 328 کورسییان بەدەستهێناوە.
لە هەڵبژاردنەکانی 23ی مانگی دووی 2025دا، ڕێژەی بەشداریکردنی ئەڵمانییەکان 59.2 ملیۆن دەنگدەر بوو کە بە ڕێژەی 83 .5% تۆمارکراوە، ئەمەش بەرزترین ڕێژەیە لە ساڵی 1990ەوە.
زیاتر لە چوار هەزار و 500 کاندید لە 29 پارت خۆیان بۆ کورسییەک لە پەرلەمانی فیدراڵی ئەڵمانیا یان کورسییەک لە یەکێک لە 16 پەرلەمانی ویلایەتی ئەڵمانیا کاندید دەکەن.
بەپێی سەرچاوە جۆراوجۆرەکان مەزەندە دەکرێت کە زیاتر لە یەک ملیۆن و 500 هەزار کورد لە ئەڵمانیا هەبن.
12 کورد لە لایەنە جیاوازەکانەوە کێبڕکێیان کرد بۆ ئەندامێتی لە پەرلەمانی فیدراڵی.
بەپێی ئەنجامە سەرەتاییەکان هەتا ئێستا 7 کورد هەڵبژێردراون:
گانسو ئۆزدەمیر، گوچای ئاکبولوت، جەم ئینگێ، فیرات کوچاک، میرزا ئیدیس لە پارتی چەپ، قاسم تاهیر لە هاوپەیمانی سەوز و سەردار یوکسێل لە پارتی سۆسیال دیموکرات هەڵبژێردران.
ئەم ئەنجامانە ئەوە دەردەخەن کە دەنگدەرانی کورد پشتیوانییەکی بەهێزیان لە پارتە چەپەکان کردووە.
پارتی چەپ و هاوپەیمانی سەوز و پارتی سۆسیال دیموکرات هەڵبژێردران، ئەمەش ئاماژەیە بۆ پشتیوانی بەهێزی کورد بۆ پارتە چەپەکان.
بەڵام شایانی باسە کە ژمارەیەک لە کوردەکانیش خۆیان بۆ پارتە ڕاستڕەوەکانی ناوەڕاست وەک CDU کاندید کرد کە ئەمەش گۆڕانکارییەکی بەرچاو لە شێوازی دەنگدانی کورد نیشان دەدات.
هەروەها سیاسەتمەدارانی کورد لەناو هاوپەیمانی سەوزدا ڕۆڵی گرنگ دەگێڕن کە ڕۆڵێکی سەرەکییە لە هەڵبژاردنەکاندا.
لە کاتی بانگەشەی هەڵبژاردندا، ڕێکخراوە جۆراوجۆرەکانی پێکهاتەی کورد، داواکاری و بەرژەوەندییەکانی کوردیان پێشکەشی لایەنە سیاسییەکان کرد.
ئەو ڕێکخراوانەی کە نوێنەرایەتی نزیکەی یەک ملیۆن و 500 هەزار کورد دەکەن لە ئەڵمانیا چەندین جار داوای تێکەڵکردنی تەواوی ڕێکخراوە کوردییەکان لە پڕۆسەی بڕیاردان دەکەن، پشتیوانی لە دژی سیاسەتی ڕەگەزی توندڕەو بەرامبەر بە کۆچبەران و ، سنووردارکردنی چەک بۆ تورکیا و چەندین بابەتی دیکە.
ئەمەش لە مشتومڕە سیاسییەکانی ئەمڕۆدا، ڕەنگدانەوەی ئەو ڕاستییەیە کە سیاسەتی ناوخۆیی لە چوارچێوەیەکی فراوانتردا پەیوەندی بە پرس و سیاسەتە نێودەوڵەتییەکانەوە هەیە.
حوسێن یڵماز، هاوسەرۆکی ڕێکخراوی کۆمەڵگەی مەدەنی ناڤ بەرلین، هەڵبژاردنی 7 کورد بۆ پەرلەمانی فیدراڵی ئەڵمانیا بە داواکارییەکی کورد بۆ پشتیوانی لە دیموکراسی و ئابووری ئەڵمانیا دەزانێت.
یەڵماز لە لێدوانێکیدا بۆ دەنگی ئەمەریکا دەڵێت "ئێمە زۆر دڵخۆشین". و "ئەنجامی هەڵبژاردنەکان بەڕوونی دەریدەخەن کە کورد دەیەوێت نوێنەرایەتی زیاتری هەبێت و کورد دەیەوێت پشتیوانی زیاتر بۆ بەهێزکردنی دیموکراسی و ئابووری ئەڵمانیا پێشکەش بکات".
یڵماز ئاماژە بەوە دەکات کە کورد ماوەیەکی زۆرە لە ئەڵمانیا دەژی و ئێستا لە ئەڵمانیا واقیعێکە. "ئەوان خاوەنی موڵک و بازرگانین. باج دەدەن و بەشدارییەکی گرنگ لە کۆمەڵگادا دەکەن. دەبێت کورد قسەی هەبێت لەسەر ئایندەی ئەڵمانیا".
یڵماز ڕایدەگەیەنێت، پارتەکەی، ناو بەرلین، هەڵمەتێکی بەهێزی بۆ تۆمارکردنی دەنگدەرانی کورد و سەرجەم کاندیدەکانی کورد لە هەموو لایەنەکانەوە ئەنجامداوە.
یڵماز داوا لە پەرلەمانتارانی فیدراڵی دەکات کە پێکەوە کاربکەن بۆ چارەسەرکردنی کێشە کۆمەڵایەتی و سیاسییەکانی کورد لە پەرلەمانی فیدراڵی، و لەگەڵ حکومەتی نوێدا گفتوگۆ بکەن.
دەشڵێت" داواکاری و داواکاریمان لێیان هەیە". کێشەی کۆمەڵایەتی زۆر لەبەردەم کورددایە، بەتایبەتی ئەو ئاوارانەی کە لەڕووی یاسایی و تەندروستی و ڕەگەزپەرستییەوە ڕووبەڕووی چەندین سەختی دەبنەوە. یڵماز گوتیشی: دڵنیاین پەرلەمانتارە کوردەکانمان ئەو پرسانە دەوروژێنن و گفتوگۆ لەگەڵ حکومەتی فیدراڵی بەرەوپێش دەبەن بۆ چارەسەرکردن.
فێرات کۆچاک یەکێکە لە حەوت ئەندامی نوێی کوردی پەرلەمانی فیدراڵی ئەڵمانیا بۆ نوێنەرایەتی ناچەی بەرلین- نیوکۆڵن کە کوردێکی زۆری تێدا دەژی، لە پارتی دیموکراتی کرستیانەوە دەبێت.
کۆچاک تەمەن 46 ساڵ، بە دەنگی ئەمەریکای ڕاگەیاند، لە هەڵمەتەکەیدا پشتیوانییەکی یەکجار زۆری هەیە لە لایەن کۆمەڵگەی کوردییەوە و زۆر دڵخۆشە.
کۆچاک بە جیاوازی لەسەدا 10 کورسی پەرلەمانی مسۆگەر کرد و دەشڵێت، قسەی جیاکاری و ڕق لێبوونەوە، دابەشبوونێکی قووڵی لەناو کۆمەڵگەی ئەڵمانیادا دروستکردووە، ئەمەش مەترسییەکی بەرچاوە بۆ سەر ئاشتی کۆمەڵایەتی.
دەشڵێت "بۆیە ئامانجی حزبەکەم و ڕۆڵی من وەک پەرلەمانتار هەوڵدان بۆ ڕاگرتنی ئەم دابەشبوونە". کۆچاک گوتیشی: "سەرنجی لەسەر چین و توێژە جیاوازەکانی کۆمەڵگایە، بەتایبەتی لەسەر کۆچبەران، هەژاران و پەراوێزخراوەکان، هاوشێوەی کۆمەڵگەی خۆم، کورد".
پەرلەمانتارە نوێیەکە جەختی لەوە کردەوە کە پەسەندکردنی یاسای فیدراڵی لە پێشینەی کارەکانیدا بۆ چارەسەرکردنی نیگەرانییەکانی هەموو دەنگدەرانی ناوچەکەی، وەک دابینکردنی خانووبەرەی گونجاو، پەرەپێدانی خزمەتگوزارییە کۆمەڵایەتییەکان، تەندروستی، ئابووری، سیاسەتی ژینگەیی.
سەبارەت بە گروپە کەمینەکان، کۆچاک هەروەها دەڵێت، زۆرێک لە پڕۆژەکانی ئامادەن بۆ ئەوەی لە پەرلەمانی فیدراڵی بخرێنەڕوو.
دەشلێت "پرۆژەی زۆرم هەیە ئامادەیە بۆ پێکهاتە ستەملێکراوەکانی وەک کورد و ئەلەڤی و ئێزیدی بخرێتە بەردەم پەرلەمان. من خۆم یەکێکم لەوانە". من هەمیشە لەگەڵ کۆمەڵگای کوردی خۆم و لە هەموو شوێنێکدا ئامدە دەبم، هەر لە شەقامەوە هەتا پەرلەمان. "
کۆچاک هەروەها ئاشکرای کرد کە بەرگریکردن لە دەستکەوتەکانی کورد لە باکوری سوریا، بەبێ هەڵسەنگاندنی دۆخی کورد لە تورکیا، ڕێگریکردن لە فرۆشتنی چەک بە ئەنکەرە، هەروەها ئەنجامدانی سەرژمێری فەرمی کورد لە ئەڵمانیا، بەشێک لە پرسە سەرەکییەکانی کارنامەکەی دەبێت.
چاوەڕوان دەکرێت فریدریش مێرز سەرۆکی CDU ببێتە ڕاوێژکاری ئەڵمانیا، چونکە لەژێر دروشمی "ئەڵمانیایەک کە دەتوانین جارێکی دیکە شانازی پێوە بکەین" بانگەشەی هەڵبژاردنی کردووە.
هەروەها بەڵێنەکانی وەکو کۆنترۆڵکردنی هەمیشەیی سنوورەکان و خێراترکردنی ڕێکارەکانی پەنابەری بۆ کەمکردنەوەی کۆچبەری و کەمکردنەوەی باج و هەنگاونان بۆ بوژاندنەوەی ئابووری شکستخواردووی ئەڵمانیا داوە.
بە گوتەی چاودێرانی سیاسی، دوای پێکهێنانی حکومەتی نوێی ئەڵمانیا، کاریگەری سیاسیی کوردەکان زیاتر دەردەکەوێت و دەنگدەرانی کورد دەتوانن بڕیاری ژیرانەتر بدەن.
بەشێک لە زانیارییەکان لە AP و AFP وەرگیراون