پاش تانەکەی سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان لە بەردەم دادگا بۆ ڕاگرتنی کارەکانی کۆمسیۆنی هەڵبژاردنەکانی عێراق و دەرکردنی حوکمی وەلائی دادگا لەو بارەیەوە، لە ئێستادا پێکهاتە نەتەوەیی و ئاینییەکانیش لە ڕێگای تۆمارکردنی سکاڵاوە داوای گەڕانەوەی کورسی کۆتاکان دەکەن، ئەمەش پاش ئەوەی دادگای فیدراڵی لەسەر سکاڵایەکی یەکێتی نیشتمانی کوردستان لە ساڵی ڕابردوو بڕیاری دا بە هەڵوەشاندنەوەی یاسای هەڵبژاردنەکانی هەرێم لە نێویشیاندا یانزە کورسییەکەی کۆتاکانی لە پەرلەمانی هەرێم لابرد.
دەپرسین:
پاش زیاتر لە ساڵێک بۆچی لەم کاتەدا پێکهاتە نەتەوەیی و ئاینییەکان لە ڕێگای تۆمارکردنی سکاڵاوە پەنا دەبەن بۆ دادگای فیدراڵی عێراق بۆ گێڕانەوەی کورسی کۆتاکانیان؟
ناوەڕۆکی سکاڵاکان چییە و هەتا چەند دڵنیان دادگا بڕیار لە بەرژەوەندی ئەوان دەدات؟
هەتا چەند ئەوە ڕاستە لەسەر پێشنیاری یونادم یوسف کەنا پێنج کورسی بۆ مەسیحییەکان دەگەڕێتەوە و لێکتێگەیشتنی پێش وەختە هەیە لە نێوان لایەنەکان؟
لە بەرنامەی بابەتی ڕۆژ تاووتوێی ئەم پرسانە کرا بە میوانداری:
محەمەد سەعدەدین، سەرۆكی پارتی گەشەپێدانی توركمان.
ئانۆ جەوهەر وەزیری گواستنەوە و گەیاندنی هەرێم و سەرۆکی هاوپەیمانی حاموڕابی و جنان بویا و سەرۆکی ئەنجومەنی گەلی کلدان.
یونادم یوسف کەنا، سەرۆکی لیستی ڕافیدەین لە پەرلەمانی عێراق.
پارێزەر، فەرمان حەسەن، شارەزای بواری دەستوری.
محەمەد سەعدەدین
"هەر ئەو کاتەی یەکێتی نیشتمانی سکاڵاکەی تۆمارکردبوو، ئەوان وتیان ئێمە لەسەر بابەتی بازنەکانی هەڵبژاردن نەک پێکهاتەکان، هەوڵماندا ببینە لایەنی سێیەمی ئەو داوایە تا ئەو بڕیارە نەخوازراوە دەرنەچێت، دوای دەرچوونی بڕیارەکەش ئێمە لەهەوڵەکانمان بەردەوامبووین، تائەوەی نوێنەرانی ئێمە کە لەگەڵ دادگای فیدراڵی لەسەر هەل بوون، دادگای فیدراڵی بەنوێنەرانی ئێمەیان وت ئێمە لەبڕیارەکەی دادگای فیدراڵی باسی لابردنی کۆتاکانمان نەکردووە، بەڵکو لەڕێوشوێنەکانی ئەنجومەنی کۆمسیاران کە خشتەکەیان داناوە دەبوو ڕەچاوی دادپەروەری و پێکهاتەکان بکرایە، بۆیە ئێمە بڕیاری تۆمارکردنی سکاڵامان دا لە دادگای فیدراڵی تا مافی خۆمان کە کورسی پێکهاتەکانە بۆمان بگەڕێتەوە، جا چ لەئەنجامی دادگای فیدراڵی هەڵەی کردبێت، بڕیارێکی هەڵەی دابێ، یاخود چ ئەوەی کۆمسیۆن هەڵەی کردبێت، ئەگەر دادگای فیدراڵی ڕاست بکات و لە بڕیارەکەدا باسی لابردنی کورسی پێکهاتەکانی نەکردبێت ئەوا دەبێت بڕیار بدات بەگێڕانەوەی ئەو مافە شەرعی و سیاسی و نەتەوەییەی کەهەمانە بۆمان بگەڕێنێتەوە، تۆمارکردنی سکاڵاکەش بۆ ئەوەیە بزانین دادگای فیدراڵی ڕاست دەکات کەئەوان لە بڕیارەکەدا، کۆتایان لانەبردووە بەڵکو ئەنجومەنی کۆمسیاران بوون."
سەرۆكی پارتی گەشەپێدانی توركمان دەشڵێت "تۆمارکردنی سکاڵاکەمان هیچ پەیوەندی بەسەردانەکەی سەرۆک کۆماری تورکیاوە نییە، بەپێچەوانەوە ئێمە چاوەڕێ بوین تورکیا پاڵپشتیمان بکات لەبەرئەوەی ئێمە تورکمانین بەڵام تەنها پاڵپشتیمان لە یۆنامی و کونسوڵخانەکانەوە بینی. ڕاستە ئێمە دووەم نەتەوەی هەرێمی کوردستانین، بەڵام ڕێژەکەمان بەو ئەندازەیە نییە کەبتوانین کورسی بەدەستبهێنین، لەعێراقیش کە بەبێ کۆتا بەشذار دەبن، برایانی بەرەی تورکمانی ئەوانیش نوێنەرایەتی ڕاستەقینەی تورکمان ناکەن، خۆ سیستمی کۆتا عەیبە نییە، ئێمە لە هەڵبژاردنی گشتی کوردستان بێ کۆتا بەشدار بین، ناتوانین کورسی بەدەستبهێنین، بۆیە لەم قۆناغەدا بوونی کورسی کۆتا بۆ تورکمان هاوشێوەی مەسیحی و کلدانی و ئاشور بەگرنگ دەزانین."
محەمەد سەعدەدین دەشڵێت "هەولێر کە ناوەند و بنکەی تورکمانە لەهەرێم، ژمارەی وردمان لانییە چەند تورکمانی تێدایە، تەنها ئەوەندە دەزانین کۆمەڵگای تورکمانی لە پاڵ کۆماڵگای کوردی هەیە، مێژوویەکی دورودرێژمان لەم شارە هەیە و داوای مافە سیاسییەکانی خۆمان دەکەین. ئەوانەی تۆمەتبارمان دەکەن بەنزیکی لەپارتی، هیچ لەسەر پێکهاتەکان نادۆزنەوە لەگەندەڵی ناو حکومەت و گومرگەکان، ئینجا دێن تۆمەتی نزیکیمان لە پارتیەوە بۆ دەکەن، باشە جگە لەپارتی ئەوکاتەی هەموو لایەنەکان خۆیان تۆمار کرد بۆ هەڵبژاردن کێ بیری ئێمەی هەبوو بڵێ برا پێکهاتەکان بەشدار نابن؟! نەک بەیاننامە، تەنانەت سەردان و دڵدانەوەیەکشییان نەبوو، کەچی ئێمە ویستمان بچین بۆ پرسە بۆ لای سەرۆک بارزانی ئەو کەبیستی ئێمە لەڕێگاین خۆی هات بۆ لامان لەبری ئەوەی ئێمە سەرەخۆشی لەو بکەین، ئەو نیگەرانی دەربڕی و وتی کارێکی ناڕەوایان کردووە."
دەشڵێت "پێشتریش وتومە دادگای فیدراڵی پاڵنەری سیاسی هەیە و بەرنامەی سیاسی جێبەجێدەکات بۆیە ئەگەر بڕیار بەگەڕانەوەی کورسی پێکهاتەکان نەدا ئەوا پێشێلی دەستوری کردووە و ئەوکات ئێمە بەشداری هەڵبژاردنی پەرلەمان ناکەین، هەڵبژاردن دەبێتە هەڵبژاردنی نەتەوەی کورد نەک خەڵکی کوردستان، واتە ئەنجومەنی نەتەوەی کورد پێکدێت، نەک پەرلەمانی کوردستان، چونکە پەرلەمانی کوردستان دەبێت نوێنەرایەتی هەموو پێکهاتەکان بکات، نەک تەنها نەتەوەی کورد، پەرلەمانەکە دەبێتە پەرلەمانێکی کوردی."
ئانۆ جەوهەر
"پێش دەرچوونی بریاری دادگای فیدراڵی ئێمە وەک نوێنەری پێکهاتەکانی مەسیح و کلدانی و ئاشور و تورکمان سەردانی سەرۆکی دادگای فیدراڵی عێراقمان کرد و ڕونکردنەوەی پێویستمان پێدا سەبارەت بە دیاریکردنی کورسی پێکهاتەکان و گرنگی بەشداری پێکهاتەکان لەدامودەزگاکانی وڵات، ئەویش وتی، تێدەگەم لەدۆخەکە، بەڵام کاتێک دادگای فیدراڵی بڕیارەکەی دەرکرد، ئێمە شۆک بووین، بۆیە لەئێستادا هەستاوین بەتۆمارکردنی سکاڵا لەسەر سەرۆکی دەستەی کۆمسیارانی سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق بەپشتبەستن بەچەندین ماددەی دەستوری عێراقی کە کۆمسیۆن بەلادانی کورسی کۆتاکان مافی ئێمەی پێشێلکردووە."
سەرۆکی هاوپەیمانی حاموڕابی و جنان بویا و سەرۆکی ئەنجومەنی گەلی کلدان دەشڵێت "ئێمە لە پاش 2017وە تائێستا داوا دەکەین پێداچونەوە بەسیستمی دەنگدانی کۆتاکان بکرێت، بەجۆرێک پێکهاتەکان بەتەنها بتوانن دەنگ بەنوێنەری خۆیان بدەن، واتە کریستییان دەنگ بەکریستییان و ئەرمەن و کلد و ئاشور هەریەکە دەنگ بەنوێنەری پێکهاتەی خۆیان بدەن، نەک هەر ئەو داوایە، بەڵکو داواشمان کردووە، بنکەی دەنگدانی جیا، تەنانەت ڕۆژی دەنگدانی جیاواز، هەروەک چۆن دەنگدانی تایبەت لەدەنگدانی جیاواز ڕۆژەکەی جیایە، دەنگدانی پێکهاتەکانیش ڕۆژەکەیان جیاوازبێت، تائەم ساتە ئەوە داواکاری ئێمەیە و دەشمانەوێت بەشداری پێکهاتەکان لەدەنگدان و هەڵبژاردنی نوێنەرانیان بەوجۆرە بێت."
دەشڵێت "لە ڕاستیدا بوونی ئێمەی کریستیانی پەیوەندی نیە بەپارتی و یەکێتیە، مێژووی ئێمە میووی کلد و ئاشورییە، هی حەوت هەزار ساڵ لەمەوبەرە، ئەو زمانەی ئێمە قسەی پێدەکەین هەمان زمانی حەزرەتی مەسیحە و تاوانی کەس نیە 99%ی کریستیانەکان لە هەولێر و دهۆکن، پێش ئەوەی ئەم شارە ناوی هەولێر بێ، کەناوی ئەربائیلۆ بوو، لەکاتی سەنحاریبی ئاشوری ئاوی هێنا لە دەوروپشتی هەولێر بۆ قەڵای هەولێر بۆ پەرستگای عەشتار ئێمە بونمان هەیە لەم وڵاتە، 52 قوتابخانەی زمانی سریانی و بەڕێوەبەرایەتی ڕۆشنبیری هەیە کەدەستکەوتی ڕاپەڕینن و حەوت هەزار قوتابی بەزمانی سریانی دەخوێنن، ئەمانە هەمووی لە هەولێر و دهۆکن، لەسلێمانی 150 خێزانی مەسیحی هەیە، ئەوە بابەتی دیمۆگرافیایە و بەدەست کەس نیە کە لە 99%ی کریستیانەکان لە هەولێر و دهۆکن، بۆیە ئێمە هەموو کات داوامان کردووە هەڵبژاردن یەک بازنەبێت و حەسر بکرێ لەناو پێکهاتەکان خۆیاندا، ئەو لایەنەی ئێمە تۆمەتبار دەکات بەوەی لە لایەنێکی سیاسی نزیکین، خۆی دەیەوێت کە کورسی کۆتاکان دابەش بکات بەسەر پارێزگاکاندا کە بەرئەنجامی ئەمە شتێکی مەعقول و قبوڵکراو نیە."
یونادم کەنا
"ئەوکاتەی ڕاپەڕین بوو، سەدام دامودەزگای خۆی کێشایەوە من و مام جەلال و کاک هۆشیار لە ئەمەریکا بوین، دواتر گەڕاینەوە بەرەی کوردستانی کە وەک ئەمری واقیع حوکمی کوردستانی دەکرد، وتمان باشترە ئەمە ببێتە دامودەزگا، ئەوەبوو بڕیاری هەڵبژاردنی پەرلەمانمان دا، لە 1992/4/8 من پێشنیاری پێنج کورسی کۆتای مەسیحم دا بە بەرەی کوردستانی ئەوکات, یەکەم کەس کاک مەسعود واژۆی کرد دواتر برادەرانی تریش، بەڵام برادەرانی تورکمان بەشدارییان نەکرد، ئێمە شەش ساڵ زیاترە هاوار دەکەین کە گۆڕانکاری بکرێت باپێکهاتەکان تەنها بەدەنگی خۆیان واتە هەر پێکهاتە و نوێنەری خۆی هەڵبژێرێت، هەروەک ئەوەی کاک ئانۆ باسی کرد، بەداخەوە کۆمسیۆنی عێراقیش و هەرێمیش بێ ویژدانیان لەگەڵ کردین، ئنجا بەبیانووی ئەوەی ئەم پێکهاتانە لەکوردستان نزیکن لە پارتی، یەکێتی داوای دابەشکردنی کورسی مەسیحیەکان دەکات،ئاخر 150 خێزانی مەسیحی لەسلێمانی نییە، 150 هەزار خێزان لەهەولێرن، لەولاشەوە دادگای فیدراڵی کورسی کۆتاکانی هەڵوەشاندەوە، وەڵامی دادگای فیدراڵی بۆ من ئەوەبوو کە ئەوان بۆیە کورسی پێکهاتەکانیان لابردووە چونکە پێییان وابووە ئەم پێکهاتانە بونەتە هۆی دواکەوتنی هەڵبژاردنی پەرلەمانی هەرێم، دووبارە لەسەر حسابی کەمینە لەبەرژەوەندی زۆرینە بڕیاردرا ئەی ئەوە چۆن دەبێت؟! برادەرانی یەکێتی کە سکاڵاکەیان پێشکەشی دادگای فیدراڵی کردبوو، بڕیاری پێنج کورسی مەسیحییەکانیان کە لە 1992/4/8 واژۆمان کردبوو هاوپێچ نەکردبوو، من ناردم بۆ سەرۆکی دادگای فیدراڵی ئەو وتی ئەو بڕیارەم نەبینیووە، بۆیە کاتێک دادگای فیدراڵی دەڵێت گەڕانەوە بۆ یاسای هەڵبژاردنی 1992، ئەو بڕیارەشی لەگەڵە، ئێمە بەفەرمی پێمان نەگەیشتووە و بیستومانە کە ئەگەری ئەوەی هەیە لەسەر ئەو بنەمایە دادگای فیدراڵی بڕیارەکەی خۆی ڕاست بکاتەوە و پێنج کورسی مەسیحییەکان بگەڕێنێتەوە، بەڵام بۆ کورسی ئەرمەن و تورکمان و پێکهاتەکانی تر دەبێت پەرلەمانی عێراق هەمواری یاسای هێڵبژاردنی هەرێم بکات، چونکە هەرێم ئێستا پەرلەمانی نییە، لەبەرئەوەی لە یاسای هەڵبژاردنی 1992 بڕیارەکەی ئەو ساڵە کورسی تورکمانی تێدا نییە."
سەرۆکی لیستی ڕافیدەین لە پەرلەمانی عێراق دەشڵیت "دابەشکردنی کورسی پێکهاتەکان پێشنیاری برادەرانی یەکێتیە، بەڕاستی ئەوە زۆر خراپە و قبوڵی ناکەین، حەقیان هەیە پێکهاتەکان تۆمەتبار بکرێن بەنزیکیان لە لایەنێکی سیاسی، چونکە برادەرێکی تورکمان، بیست خێزانی تورکمان لە دهۆک نەبێ، بەڵام تورکمانێک 26هەزار دەنگ بهێنێ، دەی دیارە هی هێزەکانی برادەرانی پارتییە، یا تورکمان کە لەباڵەکایەتی دەنگ دەهێنێ، بۆیە ئەو دەستوەردانە سیاسییە هەبووە کە لەلایەن لیوایەک هێزێکی سەربازی دەنگ بدەن بەکەسی پێکهاتایەک کە ئەوە بووە دەستوەردانی سیاسی بەتایبەت برادەرانی پارتی کە ئەوەیان دەکرد، ئەمە نەک هەر لەکوردستان خراپ بوو بۆ پێکهاتەکان و گومانی لەسەر پێکهاتەکان دروستکرد، بەڵکو ئێستا لەبەغداش لایەنە سیاسیە شیعەکان بەوجۆرە دەکەن و دەنگدەدەن بە پێکهاتەکان کە نزیکن لەخۆیانەوە، برادەرانی پارتی لەو ڕووەوە زیاتر کاریگەرییان لەناو میللەتی ئێمەدا هەبووە، بۆیە ئێمە داوا دەکەین شێوازی دەنگدان بگۆڕێت کە هەر پێکهاتە و دەنگبدات بەخۆی نەک کەسی تر بتوانێت دەنگ بەکاندیدی پێکهاتەکان بدات لەدەرەوەی خۆیان."
فەرمان حەسەن
"بەپێی پەیڕەوەی ناوخۆی دادگا، پێشینەی دادی خۆ و هەروەها بەپێی سیستمی دادوەری عێراقی هیچ ڕێگرییەک نیە کەدادگا لەبڕیاری خۆی پاشگەز ببێتەوە و بڕیارێکی جیاواز تر دەربکات، سەبارەت بەڕاستکردنەوەی بڕیار شتێکی وامان نییە بۆ دادگا، بەڵکو دەکرێت لەسەر بنەمای سکاڵایەکی نوێ دادگای فیدراڵی بڕیارێکی نوێ دەربکات و دەتوانێت ئەحکامێکی نوێ بۆ کورسی پێکهاتەکان دەربکات و چارەسەرێکی بنەرتی بۆ ئەو کێشەیە بدۆزێتەوە، بە بۆچونی من بابەتی چارەسەری کورسی پێکهاتەکان لە کوردستانە، نەک لە دادگای فیدراڵی، دەبێت پەرلەمانی کوردستان بەیاسا و دەنگی لایەنەکان ئەمە ڕێکبخاتەوە، هەروەها دادگای فیدراڵی بەپێی پرەنسیبی(جیاکردنەوەی دەسەڵاتەکان)مافی یاسادانانی نییە،بەڕاستی یەکێک لەبابەتەکان ئەوەیە لە بڕیارەکەی دادگای فیدراڵی سەبارەت بەنەهێشتنی کورسی پێکهاتەکان ئەوەیە کە هۆکارەکەی دیاری نەکردووە کە بۆچی دادگا پێی وایە دەبێت ئەو کورسییانە نەمێنێ، هەروەها لەبڕیارەکەدا بەشێوەیەکی ڕوون دادگای فیدراڵی نەیوتووە کە لەگەڵ نەمانی کورسی پێکهاتەکانە، هەرچەندە بۆ بابەتی کورسی کۆتای مەسیحی خودی دادگای فیدراڵی بڕیارێکی هەیە کە کورسی پەرلەمانی عێراقی وەک کۆتا بۆ دیاریکردوون، بەڵام بۆ تورکمان جیاوازە چونکە تورکمان نەتەوەن، هەروەک بینیمان لە کەرکوک و لە عێراقیش بێ کۆتا بەلیستی خۆیان بەشدار دەبن بۆ پەرلەمانی عێراقیش تورکمان وەک هێزە سیاسییەکانی تر دەچنە ناو پەرلەمان و کورسی کۆتایان نییە، بەڵام بۆ پێکهاتەی مەسیحی و کلد و ئاشوری و سریانی بەبۆچونی من مافی خۆیانە و دەبێت کورسییەکانیان بۆ بگەڕێتەوە، کورسی پێکهاتەکان دەبێت بەیاسا ڕێکبخرێت، نەک وەک گۆشتی قوربانی دابەشبکرێت، دەشبێت پێکهاتەکان نوێنەرایەتی ڕاستەقینەی خۆیان بکەن."